Dostęp do zawartości strony jest możliwy tylko dla profesjonalistów związanych z medycyną lub obrotem wyrobami medycznymi.

Historia przeszczepiania narządów

Autor:
Janusz Skalski, prof.

Zamysł przeszczepienia człowiekowi różnych organów ciała ma długą historię.Sięga ona czasów starożytnych. Pragnie-nie wzbogaceniem ciała ludzkiego w cechy zwierzęce skutkowało wyobrażeniami o nadprzyrodzonych kompozycjach morfologicznych. Skojarzenie możliwości szczepienia, np. drzewek, krzewów, prze-prowadzanego od dawien dawna w ogrodnictwie, podsycane jeszcze obserwacja-mi wrodzonych anomalii anatomicznych u zwierząt i ludzi towarzyszyły nieustannym dążeniom do „udoskonalenia” ciała człowieczego w atrybuty mocy, władzy,mądrości, wiecznego zdrowia, możliwości przetrwania, a nawet nieśmiertelności.Wyrazem takich tęsknot mogły więc być,nie tylko mityczne harpie, chimery, sfinksy, centaury, minotaury, syrenki, satyry i diabły, ale także przynależne prorokom i bogom, nadprzyrodzone zdolności do„przyprawiania” utraconych organów ciała.W tradycji chrześcijańskiej Europy za patrona transplantologii zazwyczaj po-daje się świętych braci Kosmę (Kuźmę)i Damiana – medyków z Cylicji (pd.Anatolia), żyjących i działających na terenie Syrii w III wieku, których stracono w 303 r. za panowania cesarza rzymskiego Dioklecjana. Praktykowali medycynę wśród ubogich, bezinteresownie, w imię miłości bliźniego, toteż nadano im przydomek Anárgyroi (z gr. – pozbawieni pieniędzy). Z ich cudownymi uzdrowieniami łączy się szereg legend,a wśród nich przypowieść o przeszczepieniu dolnej kończyny pielgrzymowi cierpiącemu na gangrenę. Podczas snu w miejsce nogi wstawili mu nową, pobraną od co dopiero zmarłego Murzyna. Za patronkę transplantologii podawana bywa również święta Agata z Katanii na Sycylii,która zginęła śmiercią męczeńską w 251roku za czasów cesarza Decjusza. Doznała przed śmiercią niezwykłego przywrócenia odciętych piersi (replantacji??) za sprawą cudownego uzdrowienia dokonanego przez świętego Piotra. Także do replantacji nawiązuje przypowieść z Nowego Testamentu odnosząca się do wydania i pojmania Jezusa w Ogrojcu, a dotycząca przyprawienia ucha słudze Malchosowi:„…wówczas Szymon Piotr mając przy sobie miecz dobył go, uderzył sługę arcykapłana i uciął mu prawe ucho. A (Jezus)dotknąwszy ucha jego, przyprawił je…”(Łuk. 22, 51, Jan 18, 10).Pozostawiwszy transcendentne postrzeganie początków transplantologii, najstarsze dzieje namacalnych i medycznych prób przeszczepiania narządów należy wiązać z doświadczeniami starej medycyny indyjskiej. Prawdopodobnie bo-wiem w Indiach stosowano technikę odwróconego przeszczepu skóry z czoła w celu rekonstrukcji nosa już w czasach starożytnych. Według przekazów nie w pełni udokumentowanych, w dawnych Indiach podejmowano także pierwsze próby przeszczepiania nie tylko skóry alei kończyn. Mogły to być z oczywistych względów wyłącznie heroiczne próby –a w odniesieniu do współczesnej wiedzy medycznej pomysł przeszczepienia koń-czyny może się nam dziś wydać śmieszną i nieodpowiedzialną mrzonką.Renesans Wiele stuleci później, bowiem dopiero w XV w. niejaki Branca, medyk z Sycylii stosował z powodzeniem uszypułowane przeszczepy skóry policzka w celu rekonstrukcji nosa (1442 r.). We Włoszech prze-prowadzano również inne śmiałe próby autotransplantacji skóry – Gasparo Tagliacozzi (1546-1599) wprowadził własną technikę etapowego przeniesienia skóry z ramienia na nos (1597 r.). W tym samym czasie znakomity polski lekarz Wojciech Oczko (1537-1599), lekarz nadworny Stefana Batorego i sława wenerologii europejskiej, po raz pierwszy w naszym kraju dokonuje pomyślnej rekonstrukcji nosa z zastosowaniem przeszczepienia skóry. Został wówczas autorem szóstego w świecie opisu przeszczepienia skóry(w 1581 r.) a polskiego króla namawiałaby ten zgodził się na leczenie owrzodzeń podudzi przeszczepem skóry z przed-ramienia lub drugiej kończyny dolnej.Do operacji niestety nie doszło, bowiem negatywną opinię dla takiego sposobu leczenia wydał drugi konsulent króla,włoski medyk.Wiek XVII-XVIII Pierwsze dokonania w zakresie implantacji zębów przypisuje się wielkiemu angielskiemu chirurgowi i przyrodnikowi Johnowi Hunterowi (1728-1793), który wszczepił (implantował) zdrowe zęby swoim pacjentom (1771 r.).Autorem doświadczenia, które miało ogromne wpływ na późniejsze dzieje transplantologii jest włoski fizjolog i eksperymentator Giuseppe Baronio (1759-1811).Wykazał mianowicie w swych pracach eksperymentalnych, że skóra owcy przyjmuje się po przeszczepieniu w inne miejsce, ale u tego samego zwierzęcia(1804 r.).W 1814 r. Joseph Carpue w Londynie wprowadza, wspomnianą wyżej, starodawną technikę hinduską odświeżoną nieco i zaadaptowaną dla nowych potrzeb.Wykonał on w ten sposób rekonstrukcję nosa u dwóch oficerów armii brytyjskiej oszpeconych w wyniku działań wojennych.Pojawiają się kolejne, coraz liczniejsze doniesienia o podejmowanych próbach przeszczepiania narządów. Pierwsze eksperymenty z przeszczepianiem kości, ze zmiennym skutkiem, przeprowadzał w1858 Léopold Louis Oliver (1830-1900),zaś chirurg szwajcarski Emil Theodor Kocher (1841-1917) w roku 1883 usiłował przeszczepić tarczycę, chcąc tą metodą leczyć kretynizm tarczycowy.Nawiązując do doświadczenia G. Baronio,w roku 1869 chirurg szwajcarski Jacques Reverdin (1842-1929) w Genewie i prawdopodobnie nieco później, ale niezależnie, lekarz francuski Felix Guyon(1831-1920) w Paryżu – stosują wolneauto przeszczepy skóry w przypadku trudno gojących się ran. Konstatują, że najwłaściwsze jest stosowanie małych fragmentów skóry, które dobrze się przyjmują. Natomiast Carl Th iersch(1822-1895), chirurg z Lipska stosuje cienkie, wolne, płatowe przeszczepy skórydo pokrywanie wielkich oparzonych powierzchni (1874 r.), odnotowując, że miejsce po takim pobraniu wkrótce nadaje się do ponownego pobrania skóry.Wiek XX rosyjski chirurg Vladimir P. Fiłatov(1875-1956) wprowadza w 1917 r. nową technikę plastyki skórnej przy pomocy„zamkniętego, rurkowatego, wędrującego płata”, a w 1924 roku dokonuje pierwszego przeszczepienia rogówki u człowieka.Początek XX wieku przynosi jednak jeszcze inne, wielkiej wagi doświadczenia i odkrycia, mające istotny wpływ dla dalszych losów transplantologii żywych organów unaczynionych, a zatem nowoczesnej transplantologii narządowej. W1902 roku Emerich Ullman (1881-1937)chirurg węgierski z Wiednia przeszczepia nerkę psa na szyję, z zespoleniem naczyń tejże nerki z naczyniami szyjnymi. Nerka przez kilka dni z powodzeniem wydziela mocz. W tym samym roku publikuje swoje doświadczenia na temat nowej technikizszywania naczyń krwionośnych Alexis Carrel (1873-1944), biolog i chirurg francuski osiadły w USA, rzeczywisty twórca transplantologii narządowej i światowy pionier w tym zakresie. Carrel wraz z Charlesem Claudem Guthrie (1880-1963)dowodzą w 1905 roku, że własna nerka osobnika przeszczepiona w inne miejsce może pracować długo, a przeszczepiona innemu zwierzęciu szybko obumiera.Wykazują zatem różnice pomiędzy auto i hetero przeszczepem.W Związku Sowieckim Władymir Piotrowicz Demichov (ur. 1916) prowadziw latach 40. doświadczenia z przeszcza pianiem serca u psów w okolicę pachwinową (bez krążenia pozaustrojowego),eksperyment udaje się w 1949 roku, aw roku 1951 Demichov przeszczepiaz powodzeniem serce psa do klatki piersiowej.W 1947 roku Amerykanie CharlesA. Hufnagel (ur. 1916), David Hume(1917-1973) i Karl Landsteiner (1868-1943) w Bostonie dokonują czasowego przeszczepienia nerki w okolicę łokciową(z zespoleniem naczyń) u pacjentki w okresie połogu powikłanym niewydolnością nerek. Operacja przynosi sukces, bowiem po kilku dniach następuje powrót funkcji nerki własnej.Następnie Richard Lawler, chirurg z Chicago w dniu 17.06.1950 przeszczepia nerkę, która funkcjonuje kilkanaście dni.Kolejnej próby przeszczepienia nerki podejmuje się René Kuss w Paryżu, który 24.12.1952 przeszczepia 16. letniemu chłopcu po urazie jedynej nerki, nerkę jego matki (zgon następuje po 3 tygodniach).Pierwsze doniesienie naukowe dotyczące istoty odrzucania przeszczepu publikuje w 1923 roku C.S. Williamson z Baltimore. W latach 20. Earl Calvin Padget (1893-1946) stosuje autoprzeszczepy skóry w przypadku głębokich oparzeń.Odnotowuje, że skóra bliźniaka jedno-jajowego przyjmuje się jak własna.W dniu 23 grudnia 1954 r. Joseph E.Murray dokonuje w Bostonie pierwszego pomyślnego przeszczepienie nerki u bliźniąt jednojajowych. Autorami tego sukcesu są również John Putnam Merill(nefrolog) i Hartwell Harrison (urolog,pomysłodawca operacji).Przesłanki immunologiczne w początkach transplantologii Ok. 1940 Peter Medavara prowadzi badania (1915-1987) dotyczące istoty odrzucania przeszczepu skóry. Wprowadza stosowanie hormonów sterydowych w eksperymencie na królikach, a 1952 r.Frank Dixon okrywa zjawisko immunosupresji radiologicznej. W latach 1951-1953 David Hume prze-prowadza 15 przeszczepów nerki bez wszczepienia moczowodu z zastosowaniem immunosupresji sterydowej.Kliniczne zastosowanie napromieniania promieniami X biorcy w przeszczepie rodzinnym wprowadza Merril w 1959 r.,natomiast napromienianie bombą kobaltową wdrażają lekarze francuscy w Necker Hôpitaux w Paryżu. W tym samym roku R. Schwartz i W. Dameshek wykazują działanie 6-merkaptopurynyna tolerancję obcego białka u królika.Odkrycie to staje się przełomem w chirurgii przeszczepów narządowych.Opierając się na tym doświadczeniu chirurg i eksperymentator angielski Roy Calne podaje 6-merkaptopurynę po doświadczalnym przeszczepieniu nerki u psa, uzyskując 6. miesięczne prze-życie. Jest to zachęta do poszukiwania dalszych jeszcze efektywniejszych środków. W 1961 zostaje wprowadzona azathiopryna, aż wreszcie w 1976 r. zostaje zsyntetyzowana cyklosporyna, której wdrożenie kliniczne, jako podstawowego leku immunosupresyjnego, następuje w roku 1985.Lata 60. obfitują w spektakularne sukcesy w transplantologii narządów. W roku 1963James Hardy w University of Mississippi dokonuje próby przeszczepienia płuca,a w 1964 przeszczepia pacjentowi serce szympansa, chory żył tylko godzinę.W dniu 3.12.1967 pierwszy przeszczep serca zakończony sukcesem przeprowadza Christiaan Neethling Barnard (28.11.1922- 2.09.2001) w Kapsztadzie w szpitalu Groote Schuur, a jego pacjent Louis Washkankski żyje 18 dni. W trzy dni później Adrian Kantrowitz w Nowym Jorku przeprowadza przeszczep serca u niemowlęcia. W 1977 Barnard przeszczepia serce pawiana pacjentowi, który zmarł po kilku godzinach, a następnie innemu pacjentowi serce szympansa – ten zmarł po 3 dniach. W 1968 – Thomas Starzl w USA i wymieniony wcześniej Roy Calne w Cambridge, przeprowadzają z sukcesem przeszczep wątroby u 18. miesięczne-go dziecka z wrodzonym guzem wątroby(pierwsza nieudana próba w 1963 dotyczyła przeszczepu również u dziecka -z atrezją dróg żółciowych). W 1969 pier-wszy udany przeszczep płuc i serca przeprowadza Denton Cooley w Huston.W 1966 Richard Lillehei przeszczepia trzustkę w Minneapolis, w tym samym czasie przeszczepione zostaje jelito cienkie. W latach 80. Roy Calne uzyskuje10-letnie przeżycie po równoczesnym przeszczepieniu serca, płuc i wątroby, zaś2,5-letnie przeżycie odnotowano przy równoczesnym przeszczepieniu 6 organów: wątroby, trzustki, żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego i nerki.W 1998 Duybernard w Lyonie jest autorem pierwszego udanego przeszczep u ludzkiej ręki, przy czym odrzut następuje po 29 miesiącach. W 2002 r. dokonuje on przeszczepienia obu rąk. W latach 2002–2003 D.M. Levi wykonuje przeszczepy trzewi wraz z powłokami ciała, tj. ze ścianą jamy brzusznej (w 8 na 9 przypadków razem z jelitami).Przeszczepy w Polsce26.01.1966 pierwszego przeszczepu nerki dokonuje Jan Nielubowicz (1915-2000), aw roku 1968 Wiktor Bross (1903-1994) we Wrocławiu przeszczepia nerkę pobraną od osoby spokrewnionej.4.01.1969 Jan W. Moll w Łodzi prze-prowadza (bez powodzenia), pierwszą transplantację serca w Polsce. Dopiero5.11.1985 Zbigniew Religa przeprowadza w Zabrzu pierwszą udaną operację przeszczepienia serca.3.12.1987 R. Kostyrko przeprowadza pierwszy przeszczep wątroby (nieudany),7 dni później drugi przeszczep prze-prowadza w Zabrzu Marian Pardela, chory żył 8 dni. W 1988 w Warszawie zostaje przeprowadzony udany przeszczep nerki i segmentu trzustki, a kilka miesięcy później przeszczep całej trzustki wraz z segmentem dwunastnicy i nerką. W roku1990 w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie P. Kaliciński dokonuje sześciu udanych przeszczepów wątroby u dzieci,a w 12.10.1999 zostaje tamże prze-prowadzony pierwszy przeszczep rodzinny wątroby (wraz z zespołem francuskim).28.10.1998 zespół Z. Religi przeszczepia serce u dziecka 2,5 rocznego (najmłodsze wówczas dziecko w Polsce), a kolejne najmłodsze w kraju dziecko (21. miesięczne) ma przeszczepione serca w dniu2.12.1999. W roku 2002 – Marian Zembala z zespołem przeprowadza w Zabrzu udany przeszczep serca i płuc oraz w tym samym roku równoczesny przeszczep serca i nerki,a w 2003 r. udany przeszczep płuc.

Autorzy
Janusz Skalski, prof.

Klinika Kardiochirurgii ...