Dostęp do zawartości strony jest możliwy tylko dla profesjonalistów związanych z medycyną lub obrotem wyrobami medycznymi.

U źródeł jednoczenia Europy – jakże aktualne dzisiaj

Autor:
Andrzej Barański, prof. dr hab.

Federacja zwiększa szanse politycznej i ekonomicznej stabilności państw. Od czasów dynastii Jagiellonów koncepcja federacji państw Europy jest obecna w polskiej myśli politycznej. Inspirowała Piłsudskiego do tworzenia bloku państw wschodniej Europy zabezpieczającego przed agresją sowiecką (1). Znamy dobrze obecne dylematy Polski związane z przyszłością strefy euro i Unii Europejskiej. Natomiast mało wiemy o działaniach federacyjnych z czasów drugiej wojny światowej podjętych przez rządy na uchodźctwie.

Rozmowy, a później negocjacje, polsko-czechosłowackie prowadzone w latach 1939–1942 były zaawansowaną próbą jednoczenia fragmentu powojennej Europy (2). Inne kontakty, a było ich wiele, nie wyszły poza stadium rozmów sondażowych. Przyniosły jednak efekt uboczny. Utrwalił się zwyczaj regularnych spotkań ministrów spraw zagranicznych Belgii, Czechosłowacji, Grecji, Holandii, Jugosławii, Luksemburga, Norwegii i Polski w siedzibie polskiego premiera. Był to zaakceptowany przez Sikorskiego pomysł Józefa Retingera. Jak pisze on sam „Do śmierci generała odbyliśmy około dwudziestu takich spotkań, których myślą przewodnią było przygotowanie jedności europejskiej” (3).

W styczniu 1942r. nastąpiło nagłe, choć krótkotrwałe, przyspieszenie prac nad planami jednoczenia Europy. Wymowa dat jest ogromna. 14 stycznia przedstawiciele rządów Czechosłowacji, Grecji, Jugosławii i Polski podpisali w Nowym Jorku wspólną deklarację o utworzeniu Rady Planowania Europy Środkowej i Wschodniej. Następnego dnia rządy Grecji i Jugosławii podpisały deklarację o Unii Bałkańskiej. W dniu 19 stycznia podpisano układ polsko- -czechosłowacki, a cztery dni później ogłoszono oficjalny protokół umożliwiający rozszerzenie federacji o inne państwa. W tym kontekście warto dodać, że 11 stycznia rozpoczęto rozmowy z Litwinami (4). Przyczyną pośpiechu mógł być splot wydarzeń z poprzedniego miesiąca: przystąpienie USA do wojny, kontrofensywa sowiecka pod Moskwą, a także pakt Sikorski – Stalin.

Ekspertyzę o tytule „East-Central Europe” (5) opublikował w Londynie, w r. 1942, Leon Barański, ówczesny dyrektor Banku Polskiego. Ten 16 stronicowy tekst jest dostępny w Bibliotece Jagiellońskiej. Autor definiuje Centralno-Wschodnią Europę (CWE) jako obszar wsparty o cztery porty: Gdynię-Gdańsk, Triest, Saloniki i Konstancę. Warunki niezbędne do ekonomicznej integracji CWE to: po pierwsze Regionalna organizacja (konfederacja, federacja) umożliwiająca państwom CWE prowadzenie wspólnej polityki gospodarczej, po drugie wspólne autonomiczne organy, decydujące o harmonijnym rozwoju gospodarczym całego obszaru przy uwzględnieniu potrzeb i interesów zjednoczonych państw. Organizacja jako całość musi być partnerem w kontaktach z resztą świata lub w kontaktach w ramach szerszych międzynarodowych struktur. Państwa CWE muszą być politycznie zjednoczone w takim stopniu, aby realizacja wymienionych celów była możliwa, co wiąże się ze zmianą obowiązującego prawa.

W czasach nowożytnych los ciężko doświadczył państwa omawianego obszaru: Polskę, Litwę, Czechosłowację, Węgry, Rumunię, Jugosławię, Bułgarię i Grecję – czego przykładem były rozbiory Polski oraz turecka, a potem austriacka, dominacja na Bałkanach. Gdy po pierwszej wojnie światowej część państw odzyskała niepodległość, okazało się, że podobna historia ukształtowała podobne struktury ekonomiczno-społeczne. Powstała „chłopska część” Europy zacofana gospodarczo i przeludniona. Rozwój w okresie międzywojennym, choć widoczny, nie wystarczył, dlatego potrzebne będą przemiany gospodarcze – zwłaszcza industrializacja. Leon Barański podkreśla, że rozwój ekonomiczny, ułatwiony przez komplementarność surowców naturalnych, stworzy warunki do powstania organizacji państw CWE niezależnej od Niemiec i Rosji. Będzie to trudne. Antagonizmy narodowościowe są bowiem bardzo silne oraz brakuje kraju, który byłby politycznym czy ekonomicznym liderem procesu jednoczenia.

Ekspertyza zawiera także wizję ekonomiki CWE. Brak tu miejsca na szczegóły, ale warto wyeksponować kilka postulatów.

  • Uprzemysłowienie mające zmniejszyć ludność wsi z 70 do 35%.
  • Intensyfikacja rolnictwa opartego o kilkunastohektarowe gospodarstwa jako bazy surowcowej przemysłu spożywczego, geograficznie zdywersyfikowanego, rozproszonego terytorialnie i ukierunkowanego na eksport.
  • Rozwój przemysłu ciężkiego w istniejącym już centrum obejmującym Śląsk i Morawy. W perspektywie tworzenie drugiego centrum w pobliżu rumuńskich pól naftowych i Żelaznych Wrót na Dunaju – można tam zlokalizować hydroelektrownię o ogromnej mocy, a rzeka ułatwi transport.
  • Połączenie dróg wodnych dorzecza Wisły i Odry z Dunajem poprzez jego dopływ, Morawę, celem ułatwienia eksportu węgla.
  • Lokalizacja centrów bankowo-finansowych w wymienionych wcześniej czterech portach, co jest naturalnym wzmocnieniem ich roli jako ośrodków handlu zagranicznego.
  • Modernizacja sieci kolejowej, a zwłaszcza linii Warszawa – Belgrad – Saloniki.

Historia pokazała, że to Stalin storpedował usiłowania federacyjne. Lecz trud włożonej pracy nie poszedł całkiem na marne. Interpersonalne kontakty pozostały. Wykorzystał je Józef Retinger do zorganizowania Kongresu w Hadze (1948), który po wojnie zapoczątkował drogę do Unii Europejskiej. A Leon Barański ponownie opracował ekspertyzę – tym razem o ekonomicznej integracji zachodniej Europy. Ale o tym pisałem już wcześniej na łamach CX News (6).

Bibliografia:

  1. T. Nałęcz, Newsweek Historia, nr 11, 2013, str. 38.
  2. T. Kisielewski, Federacja środkowo-europejska, Ludowa Spółdzielnia Wyd., W-wa, 1991.
  3. J.Pomian, Józef Retinger – życie i pamiętnik „szarej eminencji”, Wyd. Pelikan, W-wa, 1990, str. 132.
  4. Wikipedia, Konfederacja polsko-czechosłowacka, pkt. 2.2.6 i 2.2.7 oraz odn. 70.
  5. L. Barański, East-Central Europe, Oxford, B. Blackwell, for The London Institute of Word Affairs, 1942.
  6. A. Barański, CX News, 1/39/2012, str. 21.
Autorzy
Andrzej Barański, prof. ...