Wczesne wykrywanie schorzeń narządu wzroku u dzieci

Wyniki leczenia zmian w narządzie wzroku u dzieci w bardzo dużym stopniu zależą od ich szybkiego wykrycia. Ogromną rolę we wczesnej diagnostyce odgrywają lekarze pediatrzy, ponieważ do nich zgłaszane są dzieci na obowiązkowe badania profilaktyczne i przesiewowe, podczas których można wykryć ewentualne nieprawidłowości, będące podstawą do skierowania na szczegółowe badania okulistyczne. Badanie profilaktyczne ogranicza się jednak do oceny zmian w powiekach i na powierzchni oczu, występowania zeza, refleksu z dna oczu, zmian źrenicznych, zaś u starszych dzieci ostrości wzroku i widzenia barw. Należy jednak podkreślić, że lekarze pediatrzy nie mają odpowiedniego sprzętu, jak i doświadczenia w tym zakresie, dlatego też badania te są obarczone dużą liczbą wyników fałszywie dodatnich, bądź fałszywie ujemnych. Należy zaznaczyć, że (poza badaniem ostrości wzroku) ich wyniki oparte są na subiektywnej ocenie lekarza.

W ostatnich latach wprowadzono nowe metody badań skriningowych narządu wzroku, które mogą być wykonywane przez lekarzy pediatrów, a także lekarzy okulistów. Metody te obiektywnie pozwalają wykryć część zmian w narządzie wzroku w sposób jakościowy oraz ilościowy. W metodzie fotoskriningu kamera wideo rejestruje zmiany w konfiguracji światła odbitego od dna oka. Są one następnie analizowane przez komputer i podawane w postaci wyników liczbowych. Daje to możliwość oceny: wad wzroku (orientacyjnie), zeza, zmian źrenicznych, opadnięcia powiek, ubytków tęczówki, rozstawu źrenic i przejrzystości ośrodków optycznych. Badanie trwa 15-20 sekund i wykonywane jest z odległości 1 m. Dzięki temu można je przeprowadzić u większości dzieci powyżej 6 m. ż. (przy pewnym doświadczeniu nawet u dzieci od 3 m. ż.). Może być ono wykonane przez lekarza, pielęgniarkę lub technika, zaś jego wyniki są łatwe do oceny. Odchylenia od normy w badaniu fotoskriningowym dziecka są podstawą do skierowania pacjenta na dokładne badania wzroku.

Metoda fotoskriningu została po raz pierwszy opisana przez Kaakinena w 1979 roku1. W następnych latach opublikowano szereg prac dotyczących zastosowania tej metody we wczesnym wykrywaniu wad wzroku, zeza, niedowidzenia2-12.  Wykazały one, że jest to wartościowa metoda w ocenie tych zmian, charakteryzującą się dużą czułością i specyficznością. W oparciu o wyniki tych prac Amerykańska Akademia Pediatryczna zaleciła stosowanie tej metody w ocenie narządu wzroku u dzieci przez pediatrów w USA13. Również Amerykańska Akademia Okulistyczna zaleca stosowanie metody fotoskriningowej we wczesnym wykrywaniu niedowidzenia u dzieci14.

W obecnej chwili produkowanych jest na świecie parę urządzeń fotoskriningowych, przeznaczonych do badań skriningowych narządu wzroku u dzieci. Najbardziej rozpowszechnionym jest Plusoptix, produkowany przez niemiecką firmę o tej samej nazwie. Firma w swojej ofercie posiada trzy aparaty różniące się interfejsem, możliwością utworzenia bazy danych pacjentów, podłączenia do sieci oraz zewnętrznym monitorem. Aparaty Plusoptix są obecnie stosowane w około 100 krajach na świecie. Innymi urządzeniami do badań skriningowych narządu wzroku u dzieci są Spot Vision Screener produkowany przez amerykańską firmę Welch Allyn, aparat iScreen amerykańskiej firmy iScreen Vision, dostępny tylko w USA oraz MTI photoscreener firmy MTI, jednakże urządzenie nie jest już dostępne, m.in. ze względu na niską wiarygodność otrzymywanych wyników15. Aparat Plusoptix i Spot Vision Screener są dostępne w Polsce. 

Badania fotoskriningowe wykorzystywane są na szeroką skalę w wielu krajach. W Belgii istnieje 330 gabinetów, prowadzonych przez organizację "Kind en Gezin", wyposażonych w aparaty Plusoptix16. W USA i Niemczech liczne ośrodki pediatryczne posiadają urządzenie Plusoptix, ponieważ organizacje zawodowe lekarzy pediatrów (American Academy of Pediatrics i Berufsverband der Kinder – und Jugenärzte) doprowadziły do prawnego uregulowania refundacji tych badań przez firmy ubezpieczeniowe13. W Holandii de Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk Holenderska Organizacja Stosowanych Badań Naukowych – w skrócie TNO – rozpoczęła badania mające ocenić, czy zastosowanie Plusoptix’a może poprawić efektywność i obniżyć koszty obecnie stosowanego w tym kraju programu wykrywania zmian w narządzie wzroku u dzieci.

Można uznać, że wprowadzenie metod fotoskriningowych podczas badań profilaktycznych i przesiewowych wykonywanych przez pediatrów, zdecydowanie poprawiłoby wykrywalność schorzeń narządu wzroku u dzieci w jej początkowych stadiach.