Hipotermia jest stanem zagrażającym życiu, dlatego należy podjąć szybkie oraz zdecydowane działania, by przywrócić naturalną ciepłotę ciała u wychłodzonej osoby. Gdy temperatura głęboka spada poniżej 35°C, mamy do czynienia z I stopniem hipotermii, który jeszcze nie zagraża życiu, lecz nie należy go bagatelizować. Temperatura poniżej 32°C skutkuje zaburzeniami świadomości. Na tym etapie ważne jest prawidłowe rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego postępowania, gdyż upośledzone mechanizmy obronne organizmu powodują, że utrata ciepła zaczyna przewyższać jego produkcję i dochodzi do pogłębienia hipotermii.

Hipotermia to wyzwanie również dla ZRM
Łagodna i umiarkowana hipotermia może objawami przypominać na przykład stan upojenia alkoholowego lub hipoglikemię, co w przypadku braku wyraźnego wychłodzenia może być mylące. Również przy NZK (Nagłe Zatrzymanie Krążenia) niezwykle ważne jest, by prawidłowo zdiagnozować hipotermię, gdyż jest ona jedną z odwracalnych przyczyn NZK, a podwyższenie temperatury ciała gra kluczową rolę w resuscytacji.

Problemem jest postawienie prawidłowego rozpoznania, zwłaszcza w przypadku NZK oraz hipotermii pourazowej, w której liczą się ułamki stopni, decydujące o tym, czy poszkodowany wejdzie w fazę wstrząsu.

Niezwykle istotne jest, aby Zespoły Ratownictwa Medycznego dysponowały odpowiednim sprzętem, umożliwiającym precyzyjny pomiar temperatury głębokiej (np. HOPETHERM). Niestety o ile personel ZRM jest dobrze przygotowany merytorycznie, o tyle niekoniecznie pod względem wyposażenia sprzętowego. Podstawowy termometr na podczerwień nie zmierzy temperatury głębokiej, a termometr douszny nie jest zbyt dokładny i nie nadaje się do pomiaru w niskich temperaturach otoczenia. Dlatego istotne jest, aby ZRM-y posiadały specjalistyczne termometry do pomiaru temperatury głębokiej. Tymczasem jak wynika z artykułu „Body temperature measurement in ambulance: a challenge of 21-st century?” (P. Podsiadło, T. Darocha, S. Kosiński, T. Sanak & R. Gałązkowski), z 1523 przebadanych ambulansów w 2019 roku tylko 3,28% posiadało specjalistyczny sprzęt do pomiaru temperatury głębokiej prawidłowo działający w niskich temperaturach. Natomiast aż 91,4% termometrów nie było przeznaczonych do pracy w temperaturze otoczenia poniżej 10°C.

Konieczność lepszego doposażenia ZRM-ów oraz większej edukacji w zakresie hipotermii zarówno ratowników medycznych, jak i pozostałego personelu medycznego pracującego w pogotowiu ratunkowym oraz na SOR na szczęście jest coraz bardziej dostrzegalna. Zwraca na to uwagę również Centrum Leczenia Hipotermii Głębokiej – ośrodek specjalizujący się w pomocy poszkodowanym w hipotermii, a także realizujący programy edukacyjne. Jest to inicjatywa, która zwiększyła świadomość zarówno personelu medycznego, jak i kierowniczego w zakresie konieczności dopasowania procedur medycznych przy leczeniu hipotermii oraz doposażenia ZRM-ów w specjalistyczny sprzęt.

Hipotermia – postępowanie dla ZRM
Gdy podejrzewamy hipotermię, należy kierować się objawami klinicznymi, jak również wywiadem oraz badaniem przeprowadzonym termometrem do pomiaru temperatury głębokiej. Na podstawie tych trzech elementów ZRM może potwierdzić lub wykluczyć hipotermię. Następnie należy ocenić przytomność, oddech i krążenie (przez 1 minutę). Dalsze postępowanie odbywa się według procedury dla służb ratunkowych:

• przytomny, wychłodzony (HT1 – temperatura głęboka 35-32°C) – w tym stanie obecne są dreszcze, a pacjent jest w logicznym kontakcie,
• w każdym z poniższych przypadków (poza ostatnim) zaleca się kontakt z wojewódzkim lekarzem koordynatorem ratownictwa medycznego lub dyspozytorem medycznym,
• obniżony poziom świadomości (HT2/HT3 – temperatura głęboka 32-28°C) – występuje apatia, zaburzenia mowy i koordynacji ruchowej, charakterystyczne jest to, że nie ma już dreszczy. Możliwe ciśnienie tętnicze krwi < 90 mmHg oraz zaburzenia rytmu serca,
• brak przytomności (HT3 – temperatura głęboka 28-24°C) – tętno może być trudno wyczuwalne, nitkowate, a oddechy rzadkie i płytkie. Ciśnienie < 90 mmHg, ryzyko zaburzeń rytmu serca i niewydolności oddechowej,
• zatrzymanie krążenia (HT4 – temperatura głęboka < 24°C),
• pewne objawy śmierci.

Powyższy schemat postępowania jest skrótem informacji opisanym na podstawie materiałów Centrum Leczenia Hipotermii Głębokiej. Prawidłowe rozpoznanie hipotermii oraz wprowadzenie skutecznego postępowania znacząco zwiększają szansę poszkodowanego na przeżycie. Pamiętajmy, że kluczowy jest element prawidłowej diagnozy, od której zależy dalsze postępowanie. Wymaga on posiadania w ambulansach specjalistycznych termometrów, działających w warunkach niskich temperatur i przeznaczonych do pomiaru temperatury głębokiej. ♦