Celem spływu badawczego kajakiem i łodzią badawczą UŚKA II Wisłą z Goczałkowic do Gdańska zorganizowanego przez Fundację Why Not i Uniwersytet Śląski w Katowicach była kompleksowa analiza zmienności parametrów jakościowych wody na 1000 km przebiegu rzeki Wisły, promocja zdrowia oraz wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej.

Ambitny cel naukowo-badawczy pozwolił na koherentną analizę jakości wód od źródeł do ujścia Wisły. W trakcie dwutygodniowego spływu przeprowadzono badania najważniejszych parametrów jakości wody. Pomiary parametrów fizykochemicznych wody prowadzono, wykorzystując trzy sprzężone ze sobą sondy wieloparametryczne YSI ProDSS i YSI OXO2, wyposażone w czujniki do pomiaru: pH, potencjału REDOX, przewodności, temperatury, jonów: NH4+, NO3- i Cl-, a także w optodę do tlenu rozpuszczonego, sondę nefelometryczną do pomiaru mętności oraz fluorymetrii do pomiarów stężenia chlorofilu, fikocyjaniny i czujnik fluorescencyjny rozpuszczonej w wodzie materii organicznej. Przeprowadzono około 800 pomiarów na całej długości Wisły wraz z uwzględnieniem jej głównych dopływów (Rys. 2A). Generalna Inspekcja Ochrony Środowiska prowadzi rutynowe analizy jakości wód Wisły. Ocena 26 jednolitych części wód Wisły kwalifikuje je jako: wody o złym stanie na całym odcinku od jej źródeł do ujścia (Rys. 1.). W 15 przekrojach przeprowadzono pomiary przepływu wody w Wiśle oraz pobrano 20 prób wody, 39 prób osadów dennych do analiz zoobentosu, 39 prób wody do analizy zooplanktonu i fitoplanktonu, a także 98 prób do analiz fitobentosu w kluczowych miejscach biegu Wisły. Łącznie do laboratoriów Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach trafiło 266 prób biologicznych, które obecnie są analizowane w laboratoriach Uniwersytetu. Przeprowadzone analizy potwierdziły zły stan wód Wisły. Szczególną uwagę zwrócono na wysoki poziom zasolenia, które pojawia się w rzece wraz ze zrzutami wód kopalnianych w Czechowicach na Górnym Śląsku i jest widoczne pomimo wielokrotnego rozcieńczenia aż do jej ujścia do Bałtyku (Rys. 2A). Zaobserwowano również zmiany wartości parametrów, takich jak fDOM, wskazujące na obecność substancji organicznych w wodzie, pH (wzrost pH – aktywność fotosyntetyczna fitoplanktonu – Rys. 2B), mętność (transport iłów), stężenie tlenu (aktywność fotosyntetyczna – wzrost; aktywność metaboliczna bakterii – spadek), które były powiązane z wodami dopływów Wisły. W trakcie spływu zaobserwowano również dużą ilość odpadów (śmieci) zalegających na brzegach lub pływających w korycie rzeki. Na uwagę zasługują też pozostałości po próbie użeglownienia Wisły w latach 70. XX w. w postaci przycumowanych do brzegów, zardzewiałych i częściowo zatopionych barek i pchaczy.

Podsumowanie wyników badań przeprowadzonych w trakcie spływu planujemy przedstawić na konferencji naukowej „Rzeka Wisła 2021 – problemy i wyzwania”, która odbędzie się 23 marca 2022 r. ♦

Rys. 1. (Od lewej) ocena potencjału ekologicznego, stanu chemicznego oraz ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych Wisły i jej dopływów

Rys. 2. Analizy fizykochemiczne wody Wisły na odcinku od Goczałkowic do Gdańska: A – przewodność elektrolityczna właściwa, B – pH

X