Znaczny postęp techniczny w medycynie, szczególnie wyraźny w ostatnich latach, nie ominął okulistyki. Wśród nowoczesnej i nowej aparatury diagnostycznej służącej do oceny tylnego odcinka gałki ocznej, istotna rola przypada układowi cyfrowego obrazowania dna oka u dzieci – RetCam II firmy Clarity Medical Systems, Inc.

System, mało jeszcze dostępny szerokiemu gronu specjalistów w naszym kraju, zajmujących się problemami okulistyki dziecięcej (nie bez znaczenia są wysokie koszty zakupu RetCam) wart jest przybliżenia ze względu na swe bezsprzeczne walory w diagnostyce, monitorowaniu przebiegu i ocenie wyników leczenia chorób siatkówki i nerwu wzrokowego u dzieci w każdym wieku, od noworodków i niemowląt poczynając.

Użytkownik, dostający do dyspozycji RetCam II, zwraca uwagę na ogólny wygląd, kształt i masę aparatu, który jest lekki, mobilny i może być przemieszczany do miejsca badań (gabinet okulistyczny, sala operacyjna, pokój zabiegowy). Główną część składową RetCam II stanowi zaopatrzona w światłowód, ręczna kamera optyczna. Służy ona do oceny dna oka, poprzez bezpośrednie przyłożenie głowicy do rogówki badanej gałki ocznej. Urządzenie umożliwia rejestrację około 20 sekund filmu (po 25 klatek/sekundę) w pełnej rozdzielczości co jest szczególnie istotne przy badaniu wcześniaków – film uzyskuje się szybciej, a później wybiera się najlepsze ujęcie. Ponieważ kamera dotyka do rogówki, badanie wymaga uprzedniego znieczulenia miejscowego, kroplowego. Badanie wykonuje się przy szerokiej źrenicy, kamera pracuje optymalnie przy źrenicy 6 mm. Najczęściej stosuje się do rozszerzenia źrenic 0,5%-1% roztwór Tropicamidu. Głowica aparatu jest przystosowana do badania małych gałek ocznych, które są typowe u dzieci urodzonych przedwcześnie i niemowląt. Kamera jest połączona z ruchomą konsolą, na której zamontowany jest panel kontrolny i kolorowy monitor wideo. Dzięki zastosowaniu soczewek o dużym zakresie pola widzenia (w badaniu dna oczu dzieci wcześniaków z retinopatią wcześniaków pole widzenia wynosi 130o) można obrazować i dokumentować zmiany w tylnym biegunie gałki ocznej dotyczące siatkówki centralnej i nerwu wzrokowego, a także obwodu dna oka. Badanie przeprowadza się w pozycji leżącej pacjenta, zwróconego twarzą ku górze. Badanie trwa krótko i jest bezpieczne dla dzieci. Czas ekspozycji wynosi kilka minut, ocena dna oczu jest więc możliwa nawet u najbardziej niedojrzałych wcześniaków leczonych w oddziałach intensywnej opieki neonatologicznej, wyjętych na czas badania z inkubatora.

Uzyskane obrazy dna oka – fotografie, można oceniać i archiwizować w ośrodku, w którym wykonano badanie. Można też dokonać analizy uzyskanych zdjęć w ośrodku referencyjnym, do którego dokumentacja trafia drogą transferu elektronicznego lub w postaci przesyłki dostarczonej dowolnym środkiem transportu. Wykorzystanie telemedycyny w ocenie zmian dna oka u noworodków i niemowląt jest w Europie i Ameryce szczególnie preferowane w specjalistycznych szpitalach, usytuowanych w dużych aglomeracjach miejskich, do których drogą elektroniczną spływa dokumentacja fotograficzna dzieci badanych w miejscu zamieszkania. Jest też z powodzeniem praktykowana w regionach obejmujących rozległe przestrzenie geograficzne (np. w Australii). Wyniki badań analizowanych obrazów dna oczu są podobnym trybem odsyłane do macierzystych ośrodków łącznie z zaleceniami co do postępowania terapeutycznego.

W Polsce ta możliwość diagnostyki zmian na dnie oczu u niemowląt nie jest dostępna.

Jak już wspomniano, najczęstsze zastosowanie RetCam II znajduje w badaniu dna oczu u dzieci przedwcześnie urodzonych, w rozpoznawaniu i monitorowaniu retinopatii wcześniaków (ROP). W naszym kraju badania przesiewowe dzieci – wcześniaków są obowiązujące od kilkunastu lat. Skreening obejmuje wszystkie dzieci urodzone z masą ciała poniżej 2500 g i przed 36 tygodniem wieku ciążowego, które podlegają obowiązkowym badaniom okulistycznym w 4. 8. i 12. tygodniu życia po urodzeniu.

Wizualna, szczegółowa ocena dna oczu i archiwizacja uzyskanych obrazów uzyskana dzięki zastosowaniu funduskamery RetCam II jest nie wątpliwie bardzo ważna zarówno w celach dokumentacyjnych jak i dla oceny postępu choroby i kwalifikacji do laseroterapii. ROP jest jedną z chorób siatkówki mogących prowadzić do znacznego obniżenia widzenia ze ślepotą włącznie. Wymaga więc bardzo dobrego narzędzia do monitorowania stanu siatkówki i jej unaczynienia. RetCam II z pewnością spełnia te wymogi.

Zarówno z doświadczenia naszego ośrodka jak i publikacji zagranicznych wynika u dzieci drugie, równie ważne wskazanie okulistyczne do zastosowania RetCam II. Siatkówczak (retinoblastoma – RBL), złośliwy nowotwór wewnątrzgałkowy występujący u małych dzieci, jest modelowym przykładem wartości badania za pomocą RetCam. Dzieci te wymagają wielokrotnych, systematycznych badań dna oczu z koniecznością porównywania wyników zarówno w czasie leczenia onkologicznego jak i dalszych kontroli monitorujących przebieg choroby. Badanie jest wykonywane standardowo w znieczuleniu ogólnym. Dokumentacji fotograficznej dna oczu, uwzględniającej szczegółowy obraz zmian patologicznych, sporządzonej w czasie badania aparatem RetCam, i wykorzystywanej porównawczo w dalszej obserwacji, nie da się zastąpić dokumentacją wykonaną innymi metodami.

Innym przykładem zastosowania kamery RetCam u najmłodszych dzieci, niemowląt do pierwszego roku życia, jest badanie i dokumentowanie zmian na dnie oczu stwierdzanych w zespole dziecka potrząsanego. Charakterystyczne zmiany w siatkówce obejmują wylewy krwi przedsiatkówkowe, podsiatkowkowe i do siatkówki w różnym stadium zaawansowania. Na dnie oczu widoczne są wchłaniające się stare wylewy, blizny pokrwotoczne i nowe, świeże ogniska spowodowane kolejnym permanentnym celowym urazem (szarpaniem, potrząsaniem niemowlęcia). Udokumentowana obecność zmian na dnie oczu (w połączeniu z innymi objawami fizycznego maltretowania niemowlęcia) jest nie do podważenia i ułatwia nie tylko postępowanie lecznicze ale i działania prawne.

RetCam stwarza także możliwość wykonania badania fluoroangiograficznego siatkówki u najmłodszych pacjentów w razie wskazań do takiego badania (zmiany rozwojowe, choroba Coats’a itp.). Tę opcję można także zastosować u osób dorosłych, leżących, w tym śródoperacyjnie. Badanie angiograficzne naczyń siatkówki za pomocą RetCam wymaga jednak zupełnie przezroczystych ośrodków optycznych oka.

Podsumowując, RetCam jest narzędziem z wyboru, mającym zastosowanie w dokumentacji obrazowej retinoblastoma, ROP, choroby Coats’a, w zespole dziecka potrząsanego (shaken baby syndrome) i innych chorobach siatkówki i nerwu wzrokowego, zarówno do oceny stanu bieżącego jak i określenia dynamiki procesu chorobowego, i wyników leczenia.

Jak oceniają znawcy tematu, klinicyści, RetCam II jest „kamieniem milowym’’ w możliwościach obrazowania dna oka u najmłodszych pacjentów i jej wykorzystanie powinno stać się złotym standardem postępowania w ocenie dna oka w tej grupie wiekowej.

W Polsce niektóre ośrodki akademickie zajmujące się leczeniem chorób narządu wzroku u pacjentów w wieku rozwojowym, zwłaszcza problemami dotyczącymi diagnostyki i leczenia ROP oraz siatkówczaka, a także innymi chorobami siatkówki i nerwu wzrokowego, posiadają w wyposażeniu RetCam II. Znaczy udział w poszerzeniu możliwości działania w tej dziedzinie okulistyki dziecięcej jest wynikiem realizacji programu medycznego dotyczącego retinopatii wcześniaków, prowadzonego systematycznie przez Fundację Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy. Ta pozarządowa organizacja charytatywna zakupiła i przekazała w użytkowanie kilka aparatów RetCam oddziałom zajmujących się diagnostyką i leczeniem ROP i RBL. Trzeba mieć nadzieję, że ten wysokospecjalistyczny (ale i drogi) sprzęt będzie szerzej dostępny i pozwoli utrzymać wysoki poziom okulistyki dziecięcej, służąc małym pacjentom w ich walce z ciężkimi i grożącymi utratą wzroku, chorobami narządu wzroku.